Odpowiedzialność odszkodowawcza to odpowiedzialność ponoszona przez jeden podmiot za szkodę doznaną przez drugi podmiot stanowi podstawę do roszczenia o odszkodowanie. Odpowiedzialność odszkodowawcza jest odpowiedzialnością cywilną wynikającą z powstania szkody na skutek zachowania polegającego na zaniechaniu bądź działaniu naruszającym obowiązujące przepisy. Wyróżnia się dwa rodzaje odpowiedzialności odszkodowawczej:
- odpowiedzialność deliktowa – będąca następstwem zachowań sprzecznych z prawem oraz z zasadami życia społecznego (np. przestępstwo) niezależnie od ewentualnych stosunków umownych łączących strony
- odpowiedzialność kontraktowa – wynikająca z umowy stron i nakładająca na jedną z nich obowiązek naprawienia ewentualnych szkód powstałych wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania podjętych zobowiązań.
Dla zaistnienia odpowiedzialności odszkodowawczej muszą wystąpić określone przesłanki:
- bezprawność czynu – w przypadku odpowiedzialności deliktowej jest to złamanie powszechnie obowiązującego prawa lub zasad współżycia społecznego, a w przypadku odpowiedzialności kontraktowej – niewykonanie bądź nieprawidłowe wykonanie zobowiązania,
- adekwatny związek przyczynowy – związek przyczynowo-skutkowy wyrażony w Art. 361 § 1 Kodeksu cywilnego między danym zachowaniem a powstałą w związku z nim szkodą ustalany na bazie reguł obiektywnie obowiązujących,
- wina – umyślna, gdy sprawca jest świadom szkodliwych skutków swojego celowego działania bądź nieumyślna, gdy sprawca mimo swojej powinności nie przewiduje możliwości wystąpienia negatywnych skutków lub też zakłada taką ewentualność, lecz domniema, że zdoła ich uniknąć.
Odpowiedzialność odszkodowawczą stwierdza się na podstawie odwołania do jednej z trzech (w zależności od sytuacji) zasad:
- zasada winy – najbardziej tradycyjna, opiera się na etycznym założeniu, że sprawca szkody powinien ponieść konsekwencje swojego zawinionego działania lub zaniechania przez naprawienie krzywd
- zasada ryzyka – sformułowana na skutek dynamicznego rozwoju techniki i przemysłu, gdy szkody powstają w sposób niezawiniony lub są trudne do udowodnienia. W jej myśl ten, kto do celów swojej działalności wykorzystuje niebezpieczne urządzenia bądź podległe mu osoby, ponosi odpowiedzialność za ewentualne szkody powstałe nawet bez jego winy. Zasada ta sięga aż do granic sił wyższych, czyli zdarzenia niemożliwego do przewidzenia i zapobieżenia mu
- zasada słuszności – stanowi uzupełnienie dwóch powyższych i znajduje zastosowanie, gdy z jednej strony brak podstaw do dochodzenia roszczenia o odszkodowanie, a z drugiej istnieją ważne motywy etyczne przemawiające za kompensacją szkody. Tyczy się to np. negatywnych następstw wykonywania władzy publicznej w sposób legalny bez cech bezprawności.