Mocą zmiany ustawy kodeks postępowania cywilnego, ustawodawca dodał
nowy art. 271(1), w którym dopuszcza możliwość złożenia zeznań na piśmie
przez świadka. Nie jest to nowość w postępowaniu cywilnym, bowiem przepisy
art. 505(25) KPC oraz art. 9 ust. 1 rozporządzenia (WE) Nr 861/2007
Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.7.2007 r. ustanawiającego europejskie
postępowanie w sprawie drobnych roszczeń przewidywały już taką możliwość.
Wprowadzony przepis rozszerza jednak możliwość dopuszczenia dowodu z
pisemnych zeznań świadka na inne postępowania zarówno w trybie
procesowym, jak i nieprocesowym. Wskazać przy tym należy, że w praktyce
stosunkowo często dowód z pisemnych zeznań świadka występuje w
postępowaniach arbitrażowych. Złożenie zeznań przez świadka na piśmie
uzależnione jest od wydania przez sąd postanowienia w tym przedmiocie.
Wprowadzone rozwiązanie może przyczynić się do przyśpieszenia
postępowania i zniwelowania przeszkód nie pozwalających na przesłuchanie
świadka w tradycyjnym trybie. Z drugiej jednak strony w przypadku zeznań
złożonych na piśmie ocena ich wiarygodności przez sąd może okazać się
zdecydowanie trudniejsza, w uwagi na brak możliwości oceny przez organ
procesowy tonu i sposobu wypowiedzi, a także mimiki świadka w trakcie
składanych zeznań. Podkreślenia wymaga, że nowy przepis pozostawia sądowi
orzekającemu w sprawie decyzję w przedmiocie dopuszczenia dowodu z
pisemnych zeznań świadka. Sąd podejmując decyzję o sposobie przesłuchania
świadka powinien mieć na uwadze zakres okoliczności, co do których świadek
ma zostać dopuszczony, odległość geograficzną miejsca zamieszkania świadka
od sądu, a także wzgląd na szybkość postępowania w sprawie.
Omawiany przepis może stanowić alternatywę dla przesłuchania świadka w
trybie pomocy sądowej przed sądem wezwanym, jak i względem przesłuchania
świadka w trybie rekwizycji czynnej lub biernej w sprawach z elementem
transgranicznym. Złożenie zeznań przez świadka na piśmie powinno
sprowadzać się do odpowiedzi na sformułowane i dostarczone świadkowi
pytania sądu i stron. Pytania zadawane przed sądem przez stronę lub uczestnika
postępowania podlegają kontroli sądu, w konsekwencji sąd po otrzymaniu pytań
strony lub uczestnika postepowania przed wezwaniem świadka do udzielania
odpowiedzi powinien poddać je kontroli i wskazać, czy świadek jest
zobligowany do odpowiedzi na wszystkie pytania, czy też niektóre z pytań
strony lub uczestnika postępowania zostają przez sąd uchylone. Świadek
składając zeznania na piśmie składa przyrzeczenie przez podpisanie tekstu
przyrzeczenia. Sąd wyznacza świadkowi termin w jakim ma złożyć zeznania.
Świadek jest zobowiązany do złożenia zeznań w wyznaczonym przez sąd
terminie przez wniesienie pism zawierającego zeznania za pośrednictwem biura
podawczego lub przez oddanie pisma procesowego w polskiej placówce
pocztowej operatora wyznaczonego lub w placówce pocztowej operatora
świadczącego pocztowe usługi powszechne w innym państwie członkowskim
Unii Europejskiej.
Jeżeli świadek bez usprawiedliwienia nie złoży zeznań w wyznaczonym przez
sąd terminie, sąd skazuje świadka na grzywnę, a także wzywa świadka
powtórnie do złożenia zeznań. W razie niezłożenia zeznań przez świadka, po
powtórnym wezwaniu, sąd skazuje świadka ponownie na grzywnę. W razie
niezłożenia zeznań pomimo powtórnego wezwania przez sąd, dopuszczalne jest
zarządzenie przymusowego sprowadzenia świadka. Niezależnie od grzywy sąd
może nakazać aresztowanie świadka na czas nieprzekraczający tygodnia. W
razie złożenia zeznań lub przyrzeczenia sąd uchyla areszt. Sąd uchyla również
areszt jeżeli sprawę ukończono w danej instancji w której dowód z zeznań
świadka został dopuszczony. W przypadku niezłożenia zeznań pomimo
powtórnego wezwania, bardziej zasadne wydaje się zamiast stosowania aresztu
wobec świadka wezwanie go na rozprawę celem złożenie zeznań bezpośrednio
przed sądem wymagałoby to jednak zmiany przez sąd postanowienia
dowodowego w przedmiocie dopuszczenia pisemnych zeznań świadka.
Wątpliwości budzi zakres odpowiedniego zastosowania art. 276 KPC. Zgodnie
bowiem z art. 271(1) in fine w zw. z art. 276 KPC w razie nieuzasadnionej
odmowy zeznań przez świadka lub odmowy złożenia przyrzeczenia sąd po
wysłuchaniu stron, co do zasadności odmowy skaże świadka na grzywnę.
Przyjąć należy, że sąd może wysłuchać strony co do zasadności odmowy
złożenia zeznań przez świadka na rozprawie, ale także przez zobowiązanie stron
do wypowiedzenia się na piśmie (art. 2261 KPC). Ponadto rota przyrzeczenia
świadka wynikająca z art. 268 KPC nie przystaje do przewidzianego w
komentowanym przepisie sposobu składania zeznań.
Nie wynika to wprost z treści komentowanego przepisu, należy jednak przyjąć,
że sąd kierując do świadka wezwanie celem złożenia przez niego zeznań na
piśmie powinien pouczyć świadka o treści przepisu art. 233 § 1–§ 1a KK
przewidującym odpowiedzialność za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy.
Ponadto przyjąć należy, że wraz z wezwaniem sąd powinien doręczyć
świadkowi pouczenie o treści art. 261 KPC o prawie odmowy zeznań i jego
zakresie.